اتاق پایاپای (Clearing House)

آخرین به‌روزرسانی: 18 بهمن 1401

اتاق پایاپای واسطه‌ای بین دو نهاد مختلف یا طرفین معامله‌ای مالی است.

تعریف اتاق پایاپای چیست؟

اتاق پایاپای واسطه‌ای بین دو نهاد مختلف یا طرفین معامله‌ای مالی است. نقش اصلی اتاق پایاپای اطمینان از انجام روان معامله است، به‌طوری‌که خریدار کالاهای تجاری موردنظر و فروشنده مبلغ مناسبی بابت کالاهای تجاری فروخته شده دریافت کند.

مثالی از اتاق پایاپای

همه معامله گران می‌خواهند در هر معامله مالی نسبت به خطرات احتمالی ایمن باشند. خریدار می‌خواهد از دریافت کالا یا خدمات خریداری کرده مطمئن باشد و فروشنده می‌خواهد از دریافت وجه مطمئن باشد. اتاق پایاپای بین خریدار و فروشنده قرار می‌گیرد و رضایت طرفین را تضمین می‌کند.

برای مثال، فرض کنید سرمایه‌گذاری می‌خواهد 500 سهم از سهام خود در هواپیمایی امارات را به سرمایه‌گذار دیگری بفروشد. اتاق پایاپای باید تضمین کند که فروشنده مبلغ مناسبی بابت 500 سهمش دریافت می‌کند و خریدار حتما سهامی که بابتش پول داده است را دریافت خواهد کرد. طرفین معامله با وجود اتاق پایاپای می‌توانند از صحت معامله مطمئن باشند.

نمودار بالا جریان ساده‌سازی شده یک معامله شامل طرفین معامله (یعنی فروشنده و خریدار) و واسطه بین آنها (یعنی اتاق پایاپای) را نشان می‌دهد. اتاق پایاپای علاوه بر معاملات معمول کالاهای تجاری در معاملات آتی حضور دارد. معامله آتی قراردادی است که در آن خریدار موظف به خرید و فروشنده موظف به فروش دارایی مشخصی به قیمت توافق شده در تاریخی مشخص در آینده هستند. چون اجرای قراردادهای آتی نیازمند سپری شدن زمانی مشخص است، حضور شخصی ثالث مثل اتاق پایاپای برای اطمینان از صحت انجام این نوع قراردادها مفید است.

فروشنده کالا را به اتاق پایاپای و سپس اتاق پایاپای، کالا را به خریدار آتی می‌دهد. در مقابل، خریدار آتی مبلغ توافق شده را به اتاق پایاپای و سپس اتاق پایاپای این مبلغ را به فروشنده می‌دهد. این روش محافظ منافع طرفین است و تضمین می‌کند که خریدار و فروشنده آنچه را که می‌خواستند دریافت خواهند کرد.

کارکردهای اتاق پایاپای

همان‌طور که گفتیم اتاق پایاپای اساساً واسطه‌ای بین طرفین معامله است. بااین‌حال، اتاق پایاپای کارهای دیگری انجام می‌دهد. حال بیایید برخی کارکردهای اتاق پایاپای را با جزئیات بیشتر بررسی کنیم.

• اتاق پایاپای ضامن انجام معامله بدون مشکل و رسیدن طرفین معامله به آنچه به آنها تعلق دارد است و در همین راستا، توانایی مالی طرفین را برای انجام معامله حقوقی، صرف‌نظر از اینکه فرد یا سازمان باشند، بررسی می‌کند.
• شرکت مسئول پایاپای باید مطمئن شود که طرفین معامله، سیستم معاملاتی را می‌پذیرند و با رعایت اقداماتی مناسب به انجام موفق معامله کمک می‌کنند. روان‌تر شدن معاملات، نقدشوندگی بازار را افزایش می‌دهد.
• شرکت مسئول پایاپای باید زمینه‌ای برای گفتگوی طرفین فراهم کند تا بتوانند روی شرایط قرارداد اعم از قیمت، کیفیت، کمیت و زمان سررسید قرارداد مذاکره و توافق کنند.
• اتاق پایاپای باید از تحویل کالایی مناسب از نظر کمی و کیفی به خریدار مطمئن شود تا در پایان معامله نیازی به شکایت و داوری نباشد.

وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین

وجه تضمین، لازمه محافظت از منافع معامله‌گران در بازار آتی است. منظور از وجه تضمین، مسدود کردن درصدی از ارزش کل قرارداد است. مفهوم وجه تضمین شامل وجه تضمین اولیه (سپرده اولیه مورد نیاز) و حداقل وجه تضمین است. منظور از حداقل وجه تضمین درصدی از وجه تضمین اولیه است که معامله‌گر باید در حسابش نگه دارد تا معامله فسق نشود. برای مثال، یک قرارداد آتی میگو با وجه تضمین اولیه 1000 دلار (که توسط اتاق پایاپای نگهداری می‌شود) و حداقل وجه تضمین 800 دلار را در نظر بگیرید.

اگر ارزش قرارداد میگو قبل از سررسید قرارداد بیش‌از 200 دلار (200 دلار = 800 دلار – 1000 دلار) کاهش یابد، خریدار برای حفظ قرارداد باید حساب معاملاتی خود را شارژ کند. در غیر این صورت، شرکت مسئول پایاپای می‌تواند با بهترین قیمت موجود در بازار قرارداد را تسویه کند.

اهمیت اتاق‌های پایاپای

ترس معامله‌گران از بازار معمولا ناشی از درگیر شدن در معاملاتی است که پایان خوبی ندارند و یکی از طرفین به تعهداتش عمل نمی‌کند. نقش اتاق پایاپای اطمینان به سرمایه‌گذاران برای معامله آزاد است به‌گونه‌ای که مطمئن باشند تصمیمات سرمایه‌گذاری آنها توسط شرکت پایاپایی اجرایی می گردد.