قرارداد الحاقی تحمیلی (Adhesion Contract)

آخرین به‌روزرسانی: 21 اسفند 1401

توافقی بین طرفین که به موجب آن یکی از طرفین تمام یا بیشتر شرایط قرارداد را تعیین می‌کند. پیش از این با ساختار تملیک آشنا شدیم

قرارداد الحاقی تحمیلی چیست؟

قرارداد الحاقی تحمیلی، به عنوان قرارداد “بویلرپلیت[1]” یا قرارداد “شکل استاندارد” شناخته می‌شود، توافقی بین طرفین است که به موجب آن یکی از طرفین (کسی که قدرت چانه زنی بالاتری دارد) تمام یا بیشتر شرایط قرارداد را تعیین می‌کند. طرف مقابل (کسی که قدرت چانه زنی ضعیف تری دارد) اهرم کمتری برای مذاکره برای شرایط معقول دارد یا اصلاً ندارد.

قرارداد الحاقی تحمیلی و مزایای آن

قراردادهای الحاقی تحمیلی معمولاً در شرایطی استفاده می‌شود که شامل اعتبار مصرف کننده، بیمه، رهن، اجاره و خریدهای بزرگ است. اگرچه قراردادهای الحاقی تحمیلی تمایل به افزایش کارایی و سرعت بخشیدن به فرآیند خرید دارند، استفاده از آن‌ها به دلیل برخی از مزایا و معایب بالقوه آن‌ها بحث برانگیز است، مانند:

1. افزایش کارایی اقتصادی

با ارائه یک قرارداد استاندارد که شرایط غیرقابل مذاکره را تعیین می‌کند، قراردادهای الحاقی تحمیلی نیاز به قراردادهای سفارشی را که مختص هر مصرف کننده است کاهش می‌دهد، که باعث افزایش کارایی و صرفه جویی در زمان برای خریدار و فروشنده می‌شود.

2. کاهش هزینه های مبادله

هزینه های معامله هزینه های بازگشت ناپذیر هستند که در نتیجه مشارکت در یک معامله یا مبادله کالا به دست می‌آیند. و شامل هزینه های ارتباطی، هزینه های چانه زنی و هزینه های اجرایی می‌شوند. قراردادهای الحاقی تحمیلی با ارائه تمام اطلاعات در یک قرارداد غیرقابل مذاکره که توسط قانون اجرا می‌شود، این هزینه ها را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.

قرارداد الحاقی تحمیلی و معایب آن

1. ریسک در سمت خریدار

قراردادهای الحاقی تحمیلی اساساً قراردادهایی هستند که «بگیر یا بگذار[2]» و شرایطی غیرقابل مذاکره است. طرف‌هایی که قرارداد را پیش‌نویس می‌کنند، اغلب این کار را به‌گونه‌ای انجام می‌دهند که هرگونه هزینه‌های مربوط به از بین رفتن یا آسیب دیدن کالای خریداری‌شده به خریدار تعلق می‌گیرد. این مسئله ریسک غیرمنطقی زیادی را متوجه خریدار می‌کند که ممکن است چاره‌ای جز امضای قرارداد نداشته باشد.

2. روابط نابرابر قدرت و شرایط ناعادلانه

در شرایطی که طرف تهیه کننده پیش نویس قدرت چانه زنی بالایی دارد و طرف خریدار قدرت چانه زنی کمی دارد همچنین، کالایی که فروخته می‌شود برای خریدار مهم است (مثلاً یک کالای دارویی یا یک خانه)، در این صورت خریدار ممکن است چاره ای جز قبول قرارداد نداشته باشد. در چنین مواردی، شرایط می‌تواند ناعادلانه و کاملاً به نفع طرف فروشنده باشد.

استفاده و قانونی بودن قراردادهای الحاقی تحمیلی

با افزایش استفاده از قراردادهای امضا شده دیجیتالی و قراردادهای استاندارد شده در سطح صنعت، به ویژه به دلیل افزایش خرید آنلاین کالاها و خدمات و کارایی آن‌ها، از قراردادهای الحاقی تحمیلی بیشتر و بیشتر استفاده می‌شود.

اگرچه قراردادهای الحاقی تحمیلی در اکثر کشورها قانونی هستند، اما به دلیل پتانسیل شرایط یک طرفه غیرمنطقی که به نفع تهیه کننده است اغلب قبل از اجرای قانونی توسط دادگاه ها به طور کامل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

هدف دادگاه ها این است که اطمینان حاصل شود طرف معامله مشمول شرایط نامعقول یا ناعادلانه نمی‌شود. اگر دادگاه تشخیص دهد که شرایطی وجود دارد که با عدم رعایت عدالت و انصاف همسو هستند، ممکن است شرایط خاص یا کل قرارداد را باطل اعلام کند.

مثال عملی

فرض کنید یک دانشجوی کالج برای پیدا کردن یک مکان مقرون به صرفه برای زندگی مشکل دارد. دانشجو در نهایت مکانی نزدیک دانشگاه پیدا می‌کند اما باید قراردادی غیرقابل مذاکره امضا کند که شامل بندی است که اجازه تجمع بیش از پنج نفر و ورود حیوانات خانگی را در خانه را نمی‌دهد.

این دانشجو به دلیل فشارهایی که با آن مواجه است و احتمال پیدا نکردن مسکن، چاره ای جز امضای قرارداد ندارد. در اینجا، صاحبخانه قدرت چانه زنی بالاتری داشته و دانشجو در موقعیت “بگیر یا بگذار” قرار می‌گیرد که آن را به یک قرارداد الحاقی تحمیلی تبدیل می‌کند.

[1] Boiler Plate

[2] Take it or leave it